طول سطر، مهم‌ترین در خوانش

با پسر کوچکم ((امیرسام)) مشغول مطالعه کتاب فارسی ابتدایی‌اش بودم. امیرسام به سختی سطرها را دنبال می‌کرد و پیام درس را نمی‌توانست به راحتی درک کند. به عدم تمرکزش در کلاس درس و یا نحوه تدریس معلمش شک داشتم اما بزودی متوجه شدم که مشکل از جای دیگری است.

کتابش خوانا نبود. گویا کتابش توسط یک دیزاینر صفحه آرایی نشده بود. همه چیز اشتباه بود. طول سطر، فاصله سطر، اندازه فونت و …

خوانایی مهم‌ترین اصل در تایپوگرافی است اگر خوانش متن طاقت فرسا باشد، پیام به درستی منتقل نخواهد شد. در واقع اشتباهات تایپوگرافی خواندن متن را کند می‌کند و مانع درک مطلب می‌شود و در نهایت خواننده را از متن جدا می‌کند.

طول سطر

وقتی می‌خواهیم متنی را بخوانیم، چشم ما سطرها را از راست به چپ پیمایش می‌کند و با مکث‌های بسیار کوتاه کلمات را در گروه‌های سه یا چهار کلمه‌ای می‌خواند. مطالعات نشان میدهد که خوانندگان می‌توانند تنها سه یا چهار مورد از این مکث‌ها (Saccades) را در هر سطر انجام دهند، قبل از اینکه از خواندن خسته شوند.

وقتی چشم‌ها به سمت راست حرکت می‌کنند تا خط بعدی متن را پیدا کنند، خطوط بیش از حد طولانی با کلمات بیش از حد، پیدا کردن نقطه صحیح را برای چشمانمان سخت‌تر می‌کند.

تحقیقات سنتی برای طول سطرها نتایج مختلفی را به دست آورده است، اما برای متن چاپی، به طور گسترده‌ پذیرفته شده است که طول خط بین ۴۵ تا ۷۵ کاراکتر در هر خط (CPL) باشد. CPL مخفف عبارت Character Per Line است.

اکثر متون علمی برای کتاب های معمولی طول سطر را ۳۰ برابر اندازه تایپ در نظر می‌گیرند. به طور مثال اگر متنی را با فونتی به اندازه ۱۰ پوینت نوشته باشید (10pt × 30 = 300pt) طول سطر ۳۰۰ پوینت یا به عبارتی حدودا ۱۰۵ میلی‌متر خواهد بود.

ایده‌آل من، طول خط ۶۰ تا ۱۰۰ میلی‌متر (حدود ۶۰ cpl) برای فونتی به سایز ۱۰ پوینت است و برای متون چاپی با چندین ستون، ‌سطرها را ۴۰ الی ۵۰ cpl در نظر می‌گیرم.

البته به هیچ عنوان سطرهایی با طول کوتاه را پیشنهاد نمی‌کنم چرا که با تجربه متوجه شده‌ام که هر چه قدر طول سطرها از ۴۰ cpl کمتر باشد، تعداد فضاهای سفید (رودخانه‌های سفید) و یا کشیدگی های بی مورد در متن افزایش پیدا می‌کند.

به این مورد هم حتماً توجه داشته باشید که تجربه خواننده نیز به عنوان عاملی در تعیین تعداد کاراکترها در خطوط متن تاثیر گذار است. متون برای خوانندگان متخصص می تواند شامل ۴۵ تا ۸۰ کاراکتر با تعداد بهینه ۶۰ کاراکتر در هر سطر باشد. این عدد برای خوانندگان تازه کار،‌ بین ۳۵ الی ۶۰ کاراکتر با تعداد بهینه ۴۵ کاراکتر در سطر است و این همان موردی است که در کتاب های درسی ابتدایی با مخاطبین تازه کار رعایت نمی‌شود.

فاصله سطرها یا Leading

مقدار بهینه فاصله سطرها (فاصله بین سطرها در یک پاراگراف) به ویژگی‌های حروف در حال استفاده بستگی دارد. اندازه متن عمدتا 9، 10، 11 یا 12 پوینت است و مقدار بهینه شده فاصله سطرهای متن اصلی معمولاً بین ۱ تا ۴ پوینت بزرگتر از اندازه تایپ است. شما با آزمون و خطا می‌توانید به یک معیار مناسب برسید. متن شما نباید متراکم یا سنگین به نظر رسیده یا خیلی با هم فاصله داشته باشد.

مطمئن باشید که فاصله سطرها در سراسر سند یکسان باشد و به هیچ عنوان برای پر کردن ارتقاع ستون، فاصله سطرها را دستکاری نکنید.

اما من چه کار میکنم; من همواره فاصله سطرها را حداقل ۱۲۰٪ اندازه تایپ در نظر می‌گیرم. این باعث می‌شود که کاراکترهایی دو سطر با هم تداخل نداشته باشند.