در حالت عادی وقتی حروف و کلمات را بدون فاصله اضافی پشت سر هم تایپ میکنیم، به صورت طبیعی سطرها در یک پاراگراف کم و بیش نابرابر هستند. اما از نظر بسیاری از طراحان، برابر کردن طول سطرها، صفحه را از لحاظ بصری، زیباتر جلوه می‌دهد. بنابراین راحت ترین راه، زیاد کردن فاصله کلمات و یا حتی حروف است که باعث شود، سطرهای پاراگراف پر به نظر برسند.
یک راه حل ساده، اما پر دردسر
حروف‌چین‌های قدیمی این فاصله‌های اضافی را به ((گوسفندان دزدی)) تشبیه می‌کردند. اصطلاحی که استاد مسعود سپهر آن را در زبان فارسی معادل ((آب بستن به دیگ)) می‌داند. از نظر حروف‌چین‌های قدیمی، ایجاد فاصله بین کلمات شبیه به کار چوپانی است که با زیاد کردن فاصله‌ی گوسفندان سعی می‌کند، گم شدن گله به چشم نیاید.
اما مشکل اصلی زمانی پیش می‌آید که این فاصله‌های اضافی در سطور مختلف یک ساختار عمودی ایجاد کنند. این عارضه در تایپوگرافی مدرن رودخانه (River) یا رودخانه های سفید (River Of White) نامیده می‌شود.
جفری داودینگ، تایپوگراف کانادایی در کتابش به نام نکات ظریف در فاصله گذاری و ترازبندی تایپ تعبیر بسیار جالبی از خوانایی و تاثیر منفی رودخانه‌های سفید بر خوانش متن دارد.
جفری داودینگ سطرها را نوارهای منظم مشکی تعریف می‌کند که توسط کانالهای منظم سفید (فاصله سطرها) احاطه شدند. چشم ما عادت دارد این نوارهای مشکی را از راست به چپ پیمایش کند. اما ایجاد این رودخانه‌های سفید عمودی باعث می‌شود، تعقیب سطور به سختی ممکن شود و در نتیجه خوانایی متن به شدت پایین می‌آید.
کشیده: فاصله گذاری بین حروف پیوسته
در زبان‌های لاتین برای جلوگیری از ایجاد رودخانه‌های سفید (فضاهای سفید و نامطلوب در جهت عمودی صفحه) از ترکینگ، کرنییگ و یا هایفن استفاده می‌شود. البته چگونگی استفاده از این موارد بستگی به زبان مورد نظر دارد. مثلا در آلمانی و یا روسی به علت کثرت وجود کلمات ترکیبی و طولانی، هایفن بیش از زبان انگلیسی استفاده می‌شود.
اما در زبان فارسی برای برابر کردن سطرها از کشیده استفاده میکنیم. جالب است بدانید که در زبان عربی نیز کشیده را به همین نام میشناسند و گاهی اوقات به آن تطویل هم گفته می شود.
کشیده در حقیقت ایجاد فاصله بین حروف ناپیوسته و پرکردن این فاصله با خط کشیده است. ترکیب مناسبی از فاصله بین کلمات و کشیده، معمولا نتیجه‌ی نزدیک به دلخواه برای برابرکردن سطرها در حروفچینی فارسی است.
البته فراموش نکنید که کشیده در حروفچینی و تایپوگرافی با کشیده در خطاطی و خوشنویسی متفاوت است.
در خطاطی برای حروف پیوسته درکلمه شکلهای زیادی میتوان متصور شد؛ در خوشنویسی حروف متصل به صورت کشیده شده، طراحی و خوشنویسی میشوند و خط کشیده در واقع بخش لاینفکی از حرف یا کاراکتر است و جنبه های زیبایی و تزئینی نیز دارد .
تایپوگرافی آزادی قلم خطاطی را ندارد. کشیده، در حروفچینی به هیچ وجه به شکل یا وضعیت حرف ربطی ندارد و طراح نیز به خود اجازه کشیدن خود حروف را نمی‌دهد، چرا که خود را موظف به حفظ امانت در طراحی می‌داند و به ساختار فونت لطمه نمی‌زند.
حقیقت این است که آگاهی عموم، کارشناسان حروف چینی و تایپوگرافان فارسی در زمینه کشیده بسیار ناچیز است. شاید تعجب کنید که بدانید در کتاب‌های درسی کودکان و نوجوانان ایران، کشیده آگاهانه و به طور کلی استفاده نشده است.
اکثر طراحان و ویراستاران از کشیده دوری می‌کنند و یا به درستی از آن استفاده نمی‌کنند. در حالی که استفاده از کشیده و محل قرار گرفتن آن بین حروف، از سلسله مراتب و قواعد خاصی پیروی می‌کند.
روش‌های خودکار برای استفاده از کشیدگی
شرکت های سازنده برنامه‌های واژه پرداز، قواعد و اصولی را جهت تراز بندی سطور گسترش داده اند. در این میان شرکت مایکروسافت مهم ترین و عمومی ترین استاندارد را برای کشیدگی حروف در زبان عربی و به طبع آن زبان فارسی، ارائه کرده است.
اولویت‌های درج کشیده در نرم افزارهای واژه پرداز به ترتیب زیر است:
- ابتدا به دنبال کاراکترهایی با بالاترین اولویت در هر کلمه می‌گردد، به این معنی که کشیده فقط در یک موقعیت در هر کلمه استفاده می شود، بیشتر نه.
- کشیده به کاراکتری با بالاترین اولویت متصل خواهد شد. (برای تعیین اولویت به جدول زیر مراجعه کنید.)
- اگر فرصت های اتصال کشیده با اولویت مساوی در یک کلمه یافت شود، کاشیده در انتهای کلمه قرار می گیرد.
در زبان فارسی هم تراز کردن سطور با ایجاد فاصله بین کلمات و ایجاد کشیدگی بین حروف صورت می‌گیرد. دستورالعمل مایکروسافت را در استفاده از کشیدگی در جداول زیر عینا ترجمه کرده ام.
| اولویت | کاراکتر | شرط | محل کشیده |
|---|---|---|---|
| اول | کشیده پس از فشردن کلید توسط کاربر | کاربر در هر جایی از کلمه دکمه کشیده وارد کند | پس از نشانگر |
| دوم | (سین) و (صاد) | اتصال به کاراکتر بعدی | پس از کاراکتر |
| سوم | (ـه) ، (ـة) و (د) | اتصال به کاراکتر پیشین | پیش از حالت آخر این کاراکترها |
| چهارم | (الف)، (لام متصل به الف)، (ک) و (گ) | اتصال به کاراکتر پیشین | پیش از حالت آخر این کاراکترها |
| پنجم | (ر)، (ی) و (الف مقصوره) | اتصال به محل (ب) در حالت وسط | پس از حالت (ب) وسط که پیش از اتصال به این حرف باشد |
| ششم | (واو)، (عین)، (قاف) و ف | اتصال به کاراکتر پیشین | پیش از حالت آخر این کاراکترها |
| هفتم | اتصال بقیه‌ی کاراکترها | اتصال به کاراکتر پیشین | پیش از حالت آخر این کاراکترها |
4 پاسخ
بسیار عالی، کاش نمونه‌های تصویری هم قرار میدادین برای درک بیشتر مطلب.
سلام
پیشنهادتون بسیار عالی است. در نزدیک‌ترین زمان ویرایشش می‌کنم.
عالی 👌🏽
ممنونم،جناب علوی کار بلد